Sự hình thành tỉ suất lợi nhuận bình quân và giá cả sản xuất

Sự hình thành tỉ suất lợi nhuận bình quân và giá cả sản xuất dựa trên cạnh tranh trong nội bộ ngành và cạnh tranh giữa các ngành.

1. Sự hình thành tỉ suất lợi nhuận bình quân

a. Cạnh tranh trong nội bộ ngành và sự hình thành giá cả thị trường

Cạnh tranh trong nội bộ ngành là cạnh tranh giữa các xí nghiệp trong cùng một ngành, sản xuất cùng một loại hàng hóa nhằm mục đích giành ưu thế trong sản xuất và tiêu thụ hàng hóa để thu được lợi nhuận siêu ngạch.

Cạnh tranh trong nội bộ ngành thể hiện: Cải tiến kỷ thuật, hợp lý hóa sản xuất nâng cao chất lượng hàng hóa cải tiến mẫu mã…làm cho giá trị cá biệt của hàng hóa do xí nghiệp sản xuất ra thấp hơn giá trị xã hội để thu được lợi nhuận siêu ngạch.

Kết quả cạnh tranh trong nội bộ ngành dẫn đến hình thành giá trị xã hội của hàng hóa (hay giá trị thị trường của hàng hóa) làm cho điều kiện sản xuất trung bình của một ngành thay đổi, giá trị xã hội của hàng hóa giảm xuống, chất lượng hàng hóa được nâng cao, chủng loại hàng hóa phong phú.

b. Cạnh tranh giữa các ngành và sự hình thành tỷ suất lợi nhuận bình quân.

Cạnh tranh giữa các ngành là cạnh tranh giữa các xí nghiệp tư bản kinh doanh trong các ngành sản xuất khác nhau, nhằm mục đích tìm nơi đầu tư có lợi hơn.

Do điều kiện sản xuất không giống nhau giữa các ngành sản xuất trong xã hội, vì thế lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận của họ thu được cũng không giống nhau nên các nhà tư bản phải chọn ngành nào có tỷ suất lợi nhuận cao nhất để đầu tư.

Ví dụ: Trong xã hội có 3 ngành sản xuất công nghiệp khác nhau: Cơ khí, dệt và da có tư bản đầu tư đều là 100, tỷ suất giá trị thặng dư đều là 100% . Tư bản ứng trước chu chuyển hết giá trị vào sản phẩm. Do tính chất kinh tế kỹ thuật mỗi ngành khác nhau nên cấu tạo hữu cơ của các xí nghiệp cũng khác nhau. Nếu lợi nhuận bằng giá trị thặng dư thì tỉ suất các ngành sẽ khác nhau (xem bảng).

Theo bảng trên thì ngành da có tỉ suất lợi nhuận cao nhất, tư bản các ngành khác sẽ chuyển sang ngành da làm cho quy mô sản xuất ngành da mở rộng, sản phẩm da nhiều làm cho cung lớn hơn cầu, giá cả sẽ hạ xuống. Ngược lại, quy mô sản xuất ở những ngành mà tư bản di chuyển đi sẽ bị thu hẹp, cung nhỏ hơn cầu, giá cả tăng lên do đó tỷ suất lợi nhuận tăng. Sự tự do di chuyển tư bản ngành này sang ngành khác để dành lợi nhuận cao đã dẫn đến tỉ suất lợi nhuận ngang nhau, 30% là tỉ suất lợi nhuận mà mỗi ngành nhận được, đó gọi là tỉ suất lợi nhuận bình quân, kí hiệu p‘^— .

Tỉ suất lợi nhuận bình quân là con số trung bình của tất cả các tỉ suất lợi nhuận khác nhau hay tỉ suất lợi nhuận bình quân là tỉ số theo phần trăm giữa tổng giá trị thặng dư và tổng tư bản xã hội.

Khi hình thành tỉ suất lợi nhuận bình quân có thể tính được lợi nhuận bình quân từng ngành: 

Trong đó K là tư bản ứng trước của từng ngành. Lợi nhuận bình quân là lợi nhuận bằng nhau của tư bản bằng nhau đầu tư vào các ngành khác nhau. Nó chính là lợi nhuận mà các nhà tư bản thu được căn cứ vào tổng tư bản đầu tư lợi nhuận với tỉ suất lợi nhuận bình quân, không kể cấu thành hữu cơ của nó như thế nào.

2. Sự hình thành giá cả sản xuất

Khi hình thành tỉ suất lợi nhuận bình quân thì giá trị hàng hóa chuyển hóa thành giá cả sản xuất. Giá cả sản xuất là giá cả bằng chi phí sản xuất cộng với lợi nhuận bình quân.

Giá trị là cơ sở của giá cả sản xuất. Giá cả sản xuất là cơ sở của giá cả thị trường, giá cả sản xuất điều tiết giá cả thị trường, giá cả thị trường xoay quanh giá cả sản xuất. Khi giá trị của hàng hóa chuyển hóa thành giá cả sản xuất thì quy luật giá trị có hình thức biểu hiện là quy luật giá cả sản xuất.

* Ý nghĩa nghiên cứu

• Việc hình thành lợi nhuận bình quân chỉ rõ sự tranh giành nhau về mặt quyền lợi giữa các nhà tư bản. Vạch rõ toàn bộ giai cấp tư sản tham gia bóc lột toàn bộ giai cấp công nhân, giai cấp công nhân phải đấu tranh với tư cách là một giai cấp, đấu tranh kinh tế kết hợp chính trị.
• Lợi nhuận bình quân và giá cả sản xuất che giấu nguồn gốc giá trị thặng dư, làm cho người ta nhầm tưởng, cứ đầu tư một lượng tư bản như nhau thì thu được lợi nhuận như nhau, dẫn đến quan điểm tư bản sinh lợi nhuận.
• Sự hình thành lợi nhuận bình quân cho thấy cạnh tranh gay gắt có tác dụng ngăn cản độc quyền, mặt khác, cạnh tranh thôi thúc các nhà tư bản cải tiến kỹ thuật sản xuất, thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển.
• Cạnh tranh dẫn đến đa dạng hóa chủng loại hàng hóa, giá cả hàng hóa rẽ hơn, ngành nghề được mở rộng, sản phẩm mới ngày càng tăng.

Liên quan:

• Chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa
• Lợi nhuận là gì? [Kinh tế chính trị Mác Lênin]
• Tỷ suất lợi nhuận là gì? [Kinh tế chính trị Mác Lênin]
• Sự hình thành tỉ suất lợi nhuận bình quân và giá cả sản xuất