Khái niệm quan hệ liên nhân cách
Quan hệ liên nhân cách là quan hệ giữa người với người, giữa cá nhân với cá nhân trên cơ sở của những cảm tình và sự đồng nhất với nhau ở một mức độ nhất định.
Quan hệ liên nhân cách gồm có các đặc điểm sau:
Quan hệ liên nhân cách diễn ra trên cơ sở quan hệ tình cảm trong nhóm.
Những người tham gia vào quan hệ liên nhân cách vừa thực hiện vai trò của cá nhân trong nhóm và vai trò xã hội của nhóm
Trong quan hệ liên nhân cách còn có các quá trình hiểu biết lẫn nhau, có sự tương tác với nhau và sự tác động qua lại với nhau.
Như vậy, bên trong mối quan hệ xã hội tồn tại mối quan hệ liên nhân cách.
Những yếu tố tâm lý xã hội của quan hệ liên nhân cách
a. Sự gần gũi
Mối quan hệ liên nhân cách thường diễn ra trên cơ sở sự gần gũi về thể chất, địa lý, tâm lý, sự thân thuộc. Những công trình điều tra về việc chọn vợ chồng của Girard (1974) đã chứng minh rằng: các cuộc hôn nhân thường được kết hợp giữa những người có cùng một nguồn gốc địa lý, khoảng cách địa lý càng gần nhau thì càng dễ thiết lập mối quan hệ liên nhân cách (thứ nhất cự ly, thứ nhì cường độ). Một số công trình nghiên cứu cho thấy khoảng cách địa lý càng gần thì càng có nhiều mối quan hệ liên nhân cách. Người gần nhau có quan hệ liên nhân cách hơn những người ở xa nhau. Sự gần gũi tạo điều kiện cho mối quan hệ liên nhân cách bền chặt hơn và thân thuộc hơn.
b. Sự giống nhau và khác nhau
Sự giống nhau tương đối về quan điểm, về lợi ích, về sở thích và cách giao tiếp dễ hình thành mối quan hệ liên nhân cách. Các cá nhân có xu hướng tìm kiếm những người giống mình trong những người khác. Mặt khác sự bổ sung cho nhau cũng quan trọng để thiết lập mối quan hệ liên nhân cách. Đối với một số người sự hấp dẫn về tài và đức của họ có thể bổ sung cho những thiếu sót của mình là điều kiện để thiết lập mối quan hệ. Như vậy không chỉ sự giống nhau mà còn sự khác nhau cũng là điều kiện phát triển mối quan hệ liên nhân cách.
c. Sự tương tác
Tương tác là sự tác động lẫn nhau của các cá nhân nhằm thực hiện những hoạt động đồng thời với mục đích nào đó của nhóm.
Hoạt động tương tác có đặc điểm sau:
+ Những người tham gia hoạt động ở cùng không gian, thời gian. Nhờ vậy mà các cá nhân trực tiếp tác động qua lại lẫn nhau, trao đổi những thông tin, tư tưởng, tình cảm lẫn nhau
+ Có mục đích và lợi ích chung cho mọi thành viên.
+ Có tổ chức, có lãnh đạo, có sự phân công giữa thành viên.
+ Trên cơ sở hoạt động đồng thời hình thành mối quan hê liên nhân cách.
Trong quá trình thực hiện hoạt động chung các thành viên tác động lẫn nhau, trao đổi thông tin, tư tưởng tình cảm, cùng tổ chức vạch kế hoạch hành động chung. Có hai loại tác động cơ bản là: tác động để cạnh tranh và tác động để hợp tác. Trong đó tác động theo hướng hợp tác là biểu hiện theo hướng tốt, đó là quan hệ giúp đỡ lẫn nhau trong hành động.
d. Thân phận
Trong mối quan hệ liên nhân cách, cá nhân nhận thức được mình và có biểu tượng về bản thân mình, biết được vị trí của mình trong mối quan hệ với người khác ở một bối cảnh nhất định được gọi là thân phận.
Đặc trưng của thân phận
– Xác định mình là ai, có vị trí như thế nào trong nhóm xã hội. Đó là sự tự đánh giá về bản thân, là hình ảnh về bản thân mình để thực hiện cái mình muốn đạt tới.
– Sự bày tỏ bản thân mình ra bên ngoài nhằm khẳng định sự khác biệt của bản thân mình với người khác, nhằm tạo ra hình ảnh tốt của bản thân với người khác. Sự bày tỏ hình ảnh bản thân thành công sẽ tạo hình ảnh tích cực ở người khác. Khi hình ảnh bản thân mình không ăn khớp với hình ảnh bản thân mình đã có ở người khác thì gây ra sự căng thẳng trong mối quan hệ liên nhân cách.
Sự phụ thuộc của bản thân vào xã hội
– Thân phận được xác định bởi vị trí cá nhân trong hệ thống xã hội nhất định như về đất nước, chủng tộc, tôn giáo, đảng phái, nhóm tập thể…nó in đậm nét lên cách sống, nếp nghĩ tạo nên hành vi xã hội của cá nhân. Điều đó tạo nên những thân phận điển hình. Chẳng hạn khi nghiên cứu thân phận của người da đen cho thấy rằng thân phận của họ không chỉ gắn liền với sự đánh giá của người da trắng mà còn gắn liền với sự đánh giá khác nhau trong nhóm những người da đen. Sự đánh giá trong nhóm tộc người da đen cao hơn sự đánh giá của người da trắng về người da đen.
Như vậy, giá trị tương tác của thân phận xã hội còn phụ thuộc vào nhóm xã hội nhất định với những giá trị nội tại do nhóm đó tạo ra.
Thân phận còn phụ thuộc vào giới tính vì sự đánh giá thân phận của người đàn ông và đàn bà lớn tuổi có sự khác biệt. Chẳng hạn ở người đàn ông lớn tuổi càng tự tin, càng thỏa mãn, càng có thẩm quyền và địa vị. Đối với người phụ nữ có ý thức tiêu cực hơn về bản thân mình, vì họ cho rằng những nét hấp dẫn về giới tính của họ bị giảm đi. Họ còn tỏ ra cam chịu và phục tùng hơn trong mối tương tác gia đình và xã hội
Sự thay đổi thân phận
Thân phận của mỗi người không cố định mà có thể thay đổi do sự cố gắng của bản thân. Cá nhân có thể tự thay đổi thân phận của mình, tự mình tìm ra con đường tiến thân cho hiệu quả nhất, như việc chọn nghề, chọn trường học, chọn bạn trăm năm…đó cũng là con đường để thay đổi thân phận. Nhưng cũng có những người an phận, họ không muốn thay đổi, thường yên tâm với số phận. Những người đó thường nghèo nàn về mối quan hệ liên nhân cách và có thái độ bàng quan với cuộc đời.
Thân phận của cá nhân được hình thành từ tuổi thơ ấu sang tuổi trưởng thành. Các nhà TLHXH đã chứng minh điều đó và thấy rằng thân phận được hình thành theo những cơ chế như: Cơ chế đồng nhất hóa; ảnh hưởng của những qui chiếu xã hội; các quá trình đánh giá cá nhân và sự ứng tác.
Đứng trước những tác động của xã hội, thân phận là một quá trình hòa nhập của cá nhân vào mối quan hệ liên nhân cách. Mỗi cá nhân tự xác định mình là ai, có hiểu biết về bản thân mình, lý giải về nó và trao đổi với môi trường xung quanh mình.
