Văn hóa chính trị là gì? Phân tích cấu trúc của văn hóa chính trị?
Khái niệm
Văn hóa chính trị là một bộ phận của văn hóa nói chung. Vì vậy để hiểu biết sâu sắc về văn hóa chính trị trước hết ta cần nắm rõ khái niệm về văn hóa.
Văn hóa là trình độ phát triển lịch sử nhất định của xã hội, trình độ phát triển năng lực và khả năng sáng tạo của con người biểu hiện trong các phương thức tổ chức đời sống xã hội và hoạt động của con người cũng như toàn bộ những giá trị tinh thần và vật chất do loài người sáng tạo nên trong tiến trình lịch sử vì lẽ sinh tồn và mục đích của cuộc sống. Văn hóa phản ánh tâm hồn, khí phách, bản lĩnh, bản sắc, truyền thống, sức sống, sức sáng tạo của mỗi dân tộc.
Như vậy, văn hóa chính trị là một lĩnh vực, một biểu hiện đặc biệt của văn hóa của loài người trong xã hội có giai cấp, là trình độ phát triển của con người thể hiện ở trình độ hiểu biết về chính trị, trình độ tổ chức hệ thống, tổ chức quyền lực theo một chuẩn giá trị xã hội nhất định nhằm điều hòa các quan hệ lợi ích giữa các giai cấp và bảo vệ lợi ích của giai cấp cầm quyền, phù hợp với xu thế phát triển và tiến bộ xã hội.
Cấu trúc của văn hóa chính trị
a. Văn hóa chính trị với tư cách là chủ thể chính trị:
Với tư cách là chủ thể, phản ánh trình độ của con người về chính trị, văn hóa chính trị được tạo thành bởi kết quả của sự thống nhất và tác động qua lại của văn hóa chính trị cá nhân và văn hóa chính trị tổ chức (cộng đồng).
* Văn hóa chính trị của cá nhân (VTCTCN): VHCTCN được biểu hiện trên 3 mặt:
+ Trình độ hiểu biết về chính trị.
+ Khả năng, năng lực của cá nhân tham gia vào việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống tổ quyền lực chính trị.
+ Mức độ hoàn thiện nhân cách.
VHCTCN chịu sự chi phối bởi các tư tưởng xã hội, động cơ chính trị và lợi ích giai cấp; phụ thuộc vào trình độ dân chủ xã hội và truyền thống của dân tộc, đồng thời nó phụ thuộc vào toàn bộ kinh nghiệm sống, kết quả đào tạo, tự đào tạo, sự phát triển trong hoạt động thực tiễn, sự tự ý thức, tự phát triển.
VHCTCN thường bộc lộ qua văn hóa ứng xử, giao tiếp, tranh luận, bởi vậy có thể nhận diện VHCTCN thông qua hệ thống giao tiếp, ứng xử, hệ chỉ báo sau:
+ Một là mức độ hiểu biết.
+ Hai là mức độ biết lắng nghe, biết tiếp nhận chọn lọc và xử lý thông tin.
+ Ba là mức độ biết tranh luận, đối thoại, làm việc với người xung quanh và người có ý kiến đối lập.
+ Bốn là trình độ thích ứng, đáp ứng nhu cầu ( cảm phục, thuyết phục…) nhằm hướng tới mục tiêu mà xã hội quan tâm.
Bên cạnh đó, VHCTCN còn bộc lộ đầy đủ ở năng lực, khả năng hoạt động sáng tạo, đặc biệt trong việc tham gia vào quá trình xây dựng, hoàn thiện hệ thống tổ chức quyền lực chính trị. Toàn bộ tri thức, tình cảm, niềm tin là cội nguồn cho hoạt đông sáng tạo, đồng thời thông qua hoạt động sáng tạo mà tri thức được bổ sung, kiểm chứng và nâng cao, tình cảm thêm sâu sắc, niểm tin được củng cổ và hành động trở nên tự giác hơn, mãnh liệt hơn, văn hóa hơn.
Như vây, để hình thành VHCTCN đòi hỏi mỗi cá nhân phải thường xuyên trau dồi tư duy khoa học trên cơ sở hoàn chỉnh về kiến thức (khoa học cơ bản, lý luận chính trị – xã hội…), phải tích lũy kinh nghiệm, nhất là kinh nghiệm sống trực tiếp trong hoạt động chính trị, phải học tập văn hóa ứng xử khoan dung…
Ở Việt Nam, VHCTCN, đặc biệt là đối với những nhà lãnh đạo chính trị là sự thực hành văn hóa chính trị Hồ Chí Minh với phương châm: trau dồi đạo đức cách mạng; chống chủ nghĩa cá nhân; nghiêm khắc với mình, khoan dung, độ lượng đối với người khác.
* Văn hóa chính trị của tổ chức (VHCTTC):
Thực chất văn hóa chính trị cá nhân chỉ thực sự thể hiện và phát huy trong quan hệ với văn hóa chính trị của một tổ chức xác định, bởi con người bất cử ở đâu và bất cứ bao giờ cũng không tồn tại ở một bình diện, một chiều mà ở nhiều bình diện, nhiều chiều và luôn đặt vào những quan hệ khác nhau, vào vị trí khác nhau.
VHCTTC phụ thuộc vào văn hóa của từng cá nhân, vào văn hóa của người thủ lĩnh (người đứng đầu), vào trình độ dân trí nói chung, vào trình độ tổ chức của tổ chức và suy đến cùng còn tùy thuộc vào bản chất của chế độ chính trị, trình độ chin muồi của chế độ dân chủ.
Đối với người thủ lĩnh, văn hóa chính trị của họ lại tùy thuộc vào trình độ trí tuệ (tài), tâm trong sang (đạo đức), sự giác ngộ mục tiêu lý tưởng, khả năng thu phục, tập hợp, tổ chức mọi người vào công việc chung, tùy thuộc vào kinh nghiệm thực tiễn, sự nếm trải trong thực tiễn và sự công tâm của họ.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, văn hóa người đứng đầu ( người lãnh đạo cách mạng) phải hội đủ những phẩm chất: trung với nước, hiếu với dân; yêu thương con người, sống có tình nghĩa; cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư; tinh thần quốc tế trong sang.
Trình độ tổ chức của tổ chức thể hiện nguyên tắc tổ chức, ở cơ cấu tổ chức, đặc biệt ở hiệu lực, hiệu quả trong việc thực hiện nhiệm vụ chính trị.
Bản chất của chế độ xã hội quy định trình độ văn hóa dân chủ của tổ chức, cộng đồng do đó văn hóa chính trị của mỗi tổ chức xã hội có môi trường nảy nở, phát huy. Sự tác động qua lại thuận chiều giữa VHCTCN & VHCTTC, cộng đông là nét đặc sắc của văn hóa chính trị xã hội chủ nghĩa.
b. Văn hóa chính trị với tư cách là hệ giá trị:
Do con người sáng tạo nên, tiếp thu và lựa chọn, biến thành nhu cầu, phương tiện, công cụ trong hoạt động thực tiễn trong tổ chức hệ thống quyền lực nhằm đạt mục đích chính trị, văn hóa chính trị là kết quả tổng hòa của các giá trị sau:
– Tri thức, sự hiểu biết, giác ngộ khoa học về chính trị. Tri thức, sự hiểu biết về chính trị là sự thống nhất hữu cơ giữa tri thức khoa học (lý luận) và tri thức kinh nghiệm chính trị. Tri thức khoa học càng đạt tới tính khách quan bao nhiêu càng có vai trò to lớn mở đường cho những hành động đúng bấy nhiêu.
Trên cơ sở những hiểu biết đúng đắn, khoa học về chính trị, các chủ thể chính trị có thể giác ngộ về lợi ích, mục tiêu chính trị, về động cơ, thái độ chính trị từ đó tự giác hơn trong hoạt động thực tiễn.
– Nhu cầu, thói quen, trình độ nhận định và đánh giá những hiện tượng, những quá trình chính trị của các chủ thể chính trị.
Trên cở sở những hiểu biết về chính trị, truyền thống mỗi dân tộc, trình độ hoàn thiện và phát triển các thể chế chính trị mà nhu cầu, thói quen chính trị của các chủ thể chính trị hình thành ổn định, đồng thời khả năng nhận định, đánh giá các hiện tượng các quá trình chính trị của họ cũng từng bước được xác lập làm cơ sở cho những hoạt động của những cá nhân phù hợp với những chuẩn mực và lợi ích cộng đồng, nâng cao tinh thần và tính kiên quyết đấu tranh, bảo vệ hoặc phê phán những hiện tượng, sự kiện trong đời sống xã hội theo quan điểm, lập trường chính trị nhất định.
– Các truyền thống chính trị
Là những giá trị do con người sáng tạo ra trong tiến trình lịch sử, văn hóa chính trị, cũng như văn hóa nói chung, ở trong giai đoạn lịch sử nhất định là sự kế thừa và phát triển những giá trị chính trị truyền thống trong những điều kiện lịch sử cụ thể.
Việt Nam từ ngàn đời xưa, với lịch sử dựng nước và giữ nước, nhân nghĩa chính là nét đặc sắc trong văn hóa chính trị truyền thống. Trong thời đại mới, văn hóa chính trị nhân nghĩa không chỉ là yên dân, trừ bạo, mà hơn thế nữa là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Nhân nghĩa tức là xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, độc lập, dân chủ, tiến bộ xã hội và góp phần vào sự nghiệp hòa bình trên thế giới.
– Những chuẩn mực, phương tiện, phương thức tổ chức và hoạt động của quyền lực.
Những giá trị chính trị được đúc kết thành những chuẩn mực chính trị, được xã hội thừa nhận sẽ có ý nghĩa trong việc định hướng, điều chỉnh hành vi cho các chủ thể chính trị trong cuộc đấu tranh giành, giữ và thực thi quyền lực chính trị.
Ngoài ra, các phương tiện phục vụ cho hoạt động, điều chỉnh các quan hệ chính trị, những giá trị vật chất của văn hóa chính trị không chỉ là yếu tố cấu thành văn hóa chính trị mà hơn thế nữa làm cho việc tổ chức quyền lực, mà cơ bản nhất là quyền lực nhà nước, có hiệu quả nhất trong việc thực thi quyền lực và bảo vệ lợi ích của giai cấp chủ thể quyền lực.
– Trình độ hoàn thiện của thể chế chính trị:
Sự hoàn thiện của thể chế chính trị trước hết biểu hiện sức mạnh, tính hiệu lực của thiết chế và pháp chế; giá trị và sức mạnh của truyền thống; tính pháp lý, tính phổ biến của các chuẩn mực xã hội trong việc điều chỉnh.
