Tháp dân số là gì?
Tháp dân số (tháp tuổi – giới tính) là cách biểu thị cơ cấu tuổi và giới tính của dân số bằng hình học. Tháp dân số được phân chia thành 2 phần bằng một trục thẳng đứng ở giữa được gọi là trục tuổi dùng để biểu diễn độ tuổi hoặc nhóm tuổi của dân số. Trên trục này, độ tuổi có thể được chia chi tiết theo từng tuổi, hoặc các nhóm tuổi với khoảng cách đều nhau, thường là 5 hoặc 10 tuổi. Các thanh hình chữ nhật nằm ngang hai bên trục tuổi biểu thị cơ cấu dân số theo tuổi của nam và nữ, bên trái là nam, bên phải là nữ.
Chiều dài của các thanh nằm ngang biểu diễn số nam, nữ của từng độ tuổi hay nhóm tuổi hoặc tỷ lệ nam, nữ trong từng độ tuổi, nhóm tuổi trong tổng số dân. Hình dạng của tháp dân số không chỉ cung cấp các thông tin khái quát về cơ cấu tuổi và giới tính của dân số vào thời điểm xác định, mà còn có thể cho phép đánh giá đặc điểm cơ bản của tái sản xuất dân số trong quá khứ phân tích các yếu tố tác động làm thay đổi quy mô và cơ cấu tuổi, giới tính của dân số trong những thời gian trước đó, đặc biệt các yếu tố như chiến tranh, di dân hàng loạt, nạn đói, bệnh dịch … Đồng thời, tháp dân số còn cho ta phán đoán được xu hướng phát triển của dân số trong tương lai.
Các loại tháp dân số
Ba dạng mô hình tháp dân số cơ bản: Dựa vào hình dạng của các tháp dân số, ta có thể phân chia thành 3 loại tháp cơ bản: mở rộng, ổn định, và thu hẹp.
Tháp dân số mở rộng có hình nón, đáy tháp mở rộng, càng lên cao càng thu hẹp lại nhanh thể hiện mức sinh cao, tuổi thọ trung bình thấp, đây là đặc trưng của dân số các nước đang phát triển, như Maroc, có dân số trẻ tăng nhanh.
Ba dạng mô hình tháp dân số cơ bản
Tháp dân số thu hẹp, điển hình là tháp dân số của Canada. Tháp có đáy tháp thu hẹp hơn so với kiểu mở rộng, phần giữa phình to ra, phần trên của tháp mở rộng hơn thể hiện mức sinh có xu hướng giảm, tuổi thọ trung bình gia tăng, đặc biệt tỷ lệ dân số trong tuổi lao động cao, đây là đặc trưng cho dân số trưởng thành, dân số tăng chậm.
Tháp dân số ổn định, Tháp có đa số các phần tương đương nhau, thể hiện số người trong phần lớn số các nhóm tuổi gần bằng nhau, có mức sinh thấp, tuổi thọ trung bình cao. Đây là đặc trưng của dân số các nước phát triển, như Thụy Điển, có dân số già tăng rất chậm, hoặc không tăng.
Tháp dân số Việt Nam qua các năm 1989 và 1999 trong hình cho thấy đáy tháp dân số thu hẹp dần trong khi phần giữa và phần trên của tháp mở rộng dần thể hiện những đoàn hệ sinh sau khi thống nhất đất nước (sau năm 1975) đang già đi và dịch chuyển dần lên trên, trong khi mức sinh đang giảm dần, tốc độ tăng dân số cũng có xu hướng giảm.
Tháp dân số Việt Nam 2007 cho thấy đáy tháp thu hẹp hơn, phần giữa và phần trên rộng dần ra, nhóm tuổi 0-14 tuổi giảm hơn so với năm 1999, nhóm tuổi trên 60 tuổi tăng hơn, biểu hiện dân số đang có xu hướng già hoá.
Tháp dân số Việt Nam 2019 – Nguồn: internet
(Nguồn: Giáo trình Dân số học cơ bản)
