Nói chuyện là để thông tin, trao đổi kinh nghiệm cho nhau hoặc tìm hiểu, chia sẻ, thông cảm nhu cầu, hứng thú, nguyện vọng, mơ ước, cảm xúc, tình cảm của nhau, để biết động cơ, mục đích, nội dung và cách thức hành động hay hoạt động của nhau. Có thể nói chuyện bằng lời, mặt đối mặt, hay qua điện thoại. Cũng có thể nói chuyện bằng cách viết thư và gửi thư cho nhau.
Một cuộc nói chuyện được coi là có chất lượng và có hiệu quả cao khi nào người nói đạt được mục đích của mình là người nghe hiểu mình, đồng tình với mình, quan hệ tình cảm hay quan hệ làm ăn, công tác giữa hai người vẫn được duy trì, cũng cố.
Một cuộc nói chuyện để giải bày tâm sự và một cuộc nói chuyện để bàn bạc về cách thực hiện một công việc nào đó là rất khác nhau. Khác với nói chuyện tâm sự (trong đó người có tâm sự nói là chính, còn người nghe để thông cảm, để chia sẻ thì nghe là chính) sự bàn bạc đòi hỏi hai bên đều phải suy nghĩ, đều phải nói lên ý nghĩ của mình và cuối cùng cả hai bên đều phải đi đến một sự kết luận mà hai bên đều nhất trí.
Một cuộc tranh luận là một cuộc nói chuyện đặc biệt nhằm mục đích tìm cho ra chân lý bằng cách mỗi bên ra sức tìm kiếm, vạch ra và chứng minh sự sai lầm trong những luận điểm, những sự kiện, những số liệu và trong phương pháp nghiên cứu và trình bày kết quả nghiên cứu của bên kia, đồng thời tìm cách chứng minh rằng những điều mình nói, mình viết là đúng, những điều bên kia phê phán mình sai. Một cuộc tranh luận có chất lượng và có hiệu quả cao khi nào mỗi bên tranh luận thấy và thừa nhận sự sai lầm hoặc thiếu sót của mình, thấy và công nhận sự đúng đắn hoặc đầy đủ của bên kia, hoặc là chứng minh và bảo vệ được sự sai lầm trong phê phán của bên kia.
Có nhiều tranh luận: tranh luận về khoa học và kỹ thuật, tranh luận về chính trị (đường lối, về chủ trương, chính sách và biện pháp), tranh luận về thẩm mỹ, tranh luận về kinh doanh v.v…
Nhưng dù thuộc loại nào, việc tranh luận cũng phải tuân thủ các nguyên tắc sau đây:
- Tôn trọng đối phương: tôn trọng ý kiến của người khác (dù ý kiến đó khác với ta, thậm chí trái ngược với ta) bằng cách bình tĩnh lắng nghe, không cắt ngang ý kiến của đối phương, không phát biểu ý kiến phản bác chê bai, nhạo báng ý kiến của đối phương ngay trong khi đối phương đang trình bày ý kiến của mình.
- Phải bình tĩnh, điềm đạm, ôn tồn chứng minh lẽ phải của mình, chớ có nổi nóng lên, hung hăng, lên giọng, múa tay, đập bàn…
- Cố gắng tìm thấy phần đúng, phần có lý trong ý kiến của đối phương và thừa nhận nó một cách công khai và phải công khai thừa nhận cái sai trong ý kiến của mình mà đối phương đã vạch
- Cả hai bên đều bình đẳng trước chân lý và đều tôn trọng và tự hào về sự bình đẳng. Do đó, tranh luận thẳng thắn, không nể nang, không vì tuổi tác, chức vụ, cấp bậc mà không dám phê phán sự sai lầm hoặc áp đặt ý kiến của mình lên người khác.
