Bất bình đẳng xã hội là gì? Nguyên nhân do đâu? Các quan điểm về bất bình đẳng xã hội.
Khái niệm
Bất bình đẳng là sự không bình đẳng, không ngang bằng nhau về các cơ hội hoặc các lợi ích đối với những cá nhân khác nhau trong một nhóm xã hội hoặc trong nhiều nhóm xã hội.
Bất bình đẳng xã hội là một khái niệm rộng mà trong đó hàm chứa khái niệm bất công bằng xã hội và công bằng xã hội.
Bất bình đẳng xã hội gồm hai loại:
+ Bất bình đẳng mang tính tự nhiên: đó là sự khác biệt giữa các cá nhân về các đặc điểm sẵn có như: giới, tuổi, chủng tộc, trí lực, phẩm chất sẵn có…
Nhà Xã hội học Daniel Rossides cho rằng, ngay trong các xã hội đơn giản nhất “người già thường có uy quyền đối với người trẻ, cha mẹ có uy quyền với con cái, và đàn ông có uy quyền đối với đàn bà”.
+ Bất bình đẳng mang tính xã hội: Đó là sự phân công xã hội làm cho cá nhân phân tầng, từ đó tạo nên lợi ích khác nhau giữa các cá nhân.
Nhìn trên quan điểm của các nhà xã hội học nghiên cứu về cơ cấu xã hội thì:
+ Bất bình đẳng được xem như là điều kiện để tổ chức xã hội.
+ Bất bình đẳng là cơ sở cho việc điều chỉnh các quan hệ xã hội.
+ Bất bình đẳng đảm bảo cho đời sống và phát triển xã hội.
Cơ sở tạo nên bất bình đẳng / nguyên nhân tạo nên bất bình đẳng
Những cơ sở tạo nên bất bình đẳng được quy vào ba loại căn bản:
+ Những cơ hội trong cuộc sống: Đó là những thuận lợi về vật chất mà cá nhân có được, nhờ vào đó mà các nhân có thể cải thiện cuộc sống vật chất của mình. Ngoài ra nó còn có những điều kiện như lợi ích chăm sóc sức khỏe hay an sinh xã hội…
Cơ hội trong cuộc sống là cơ sở khách quan của bất bình đẳng xã hội.
+ Địa vị xã hội: Bất bình đẳng về địa vị xã hội là do những thành viên của các nhóm trong xã hội tạo nên và thừa nhận chúng. Cơ sở địa vị ở đây có thể là bất cứ cái gì mà một nhóm xã hội cho là ưu việt và được nhóm xã hội khác thừa nhận.
Những người có uy tín cao, xã hội sẽ dành cho họ sự ưu ái, trân trọng. Uy tín cá nhân đó có được là do sự đánh giá của một nhóm người, một cộng đồng người, nó dựa vào bất cứ thứ gì, có thể là tuổi tác, trình độ, kinh nghiệm, quyền lực, tiền bạc hay giới tính,…
+ Ảnh hưởng chính trị: bất bình đẳng trong ảnh hưởng chính trị có được do có ưu thế vật chất hoặc địa vị cao. Thực tế, bản thân chức vụ chính trị là cơ sở đạt được địa vị và những cơ hội trong cuộc sống.
Sự bất bình đẳng thể hiện qua mô hình phân tầng xã hội của xã hội tư bản phương Tây ở thế kỷ XIX, qua sự phối hợp phân tích của K.Marx và M.Web:
+ Giai cấp lớp trên: chủ sở hữu các phương tiện sản xuất. Rất lợi thế nhờ có của.
+ Giai cấp trung lưu: không làm chủ của cải. Có cơ may đời sống nhờ khả năng thị trường từ các kỹ năng – không chân tay.
+ Giai cấp công nhân: không sở hữu của cải. Cơ may đời sống bất lợi do khả năng thị trường từ các kỹ năng chân tay.
+ Lớp nghèo: hết sức bất lợi trong cơ may đời sống do địa vị yếu kém hay bên lề trong thị trường lao động.
Các quan điểm về bất bình đẳng xã hội
Có người cho rằng, bất bình đẳng luôn có bởi khác biệt nhân cách giữa các cá nhân.
Marx nghiên cứu các học thuyết kinh tế và coi đó là nền tảng của cơ cấu giai cấp. Marx cho mối quan hệ giai cấp là chìa khóa của mọi vấn đề trong đời sống xã hội. Những lợi ích kinh tế, chính trị, ý kiến xã hội bắt nguồn từ kết cấu giai cấp. Marx cho rằng, khi xã hội còn có sự phân chia giai cấp thì không thể không có sự bất bình đẳng xã hội. Cho nên hầu hết nhân loại của chúng ta hiện nay đang sống trong xã hội có sự phân tầng.
Weber lại cho rằng, quyền lực kinh tế là kết quả của việc nắm giữ quyền lực đưa vào các nền tảng khác. Địa vị xã hội và uy tín xã hội có thể xuất phát từ quyền lực kinh tế, song đó không phải là tất yếu duy nhất.
Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của thị trường chứ không phải là tái sản xuất như cơ sở kinh tế của giai cấp. Nguyên nhân đầu tiên của bất bình đẳng trong xã hội là khác biệt về khả năng chiếm lĩnh thị trường, có nghĩa là khả năng chiếm lĩnh thị trường của cá nhân phụ thuộc vào sự hiểu biết, bản lĩnh và kỹ thuật nghề nghiệp.
