Quan niệm về con người trong triết học phương Đông

Từ thời cổ đại, các trường phái triết học phương Đông đều tìm cách lý giải vấn đề bản chất con người, quan hệ giữa con người với thế giới xung quanh. Do những điều kiện kinh tế- xã hội và đặc điểm lịch sử của triết học phương Đông, thì vấn đề con người đều được lý giải trên cơ sở thế giới quan duy tâm, tôn giáo thần bí hoặc nhị nguyên luận.

Triết học Phật giáo coi con người là sự kết hợp giữa danh và sắc (vật chất và tinh thần). Đời sống trần thế của con người chỉ là ảo giác, hư vô, tạm thời của cái “Vô thường”, con người phải hướng đến cõi “Niết bàn”, nơi linh hồn con người được giải thoát để trở thành bất diệt.

Với sự chi phối chế giới quan duy tâm, hoặc duy vật chất phác, triết học Nho giáo, Lão giáo đều bàn về tính người và số phận của con người. Khổng Tử cho rằng bản chất con người do “Thiên mệnh” chi phối quyết định, đức “Nhân” chính là giá trị cao nhất của con người. Ngược lại, Lão giáo lại cho rằng con người sinh ra từ “Đạo”. Do vậy, con người cần phải sống “Vôvi”, theo lẽ tự nhiên thuần phác, v.v…

Như vậy, với nhiều hệ thống triết học khác nhau, quan niệm về con người và lý giải mối quan hệ giữa tự nhiên – xã hội của triết học phương Đông biểu hiện yếu tố duy tâm, tôn giáo có pha trộng tính chất duy vật chất phác ngây thơ. Song, trong những quan niệm đó, có khuynh hướng thiên về mối quan hệ giữa chính trị, đạo đức, tâm linh để lý giải về “tính” người, về “số mệnh” con người, v.v…