1. Khái niệm
a. Phương tiện giao thông đường bộ
Phương tiện giao thông đường bộ là loại phương tiện giao thông đường bộ chạy bằng động cơ có từ bốn bánh xe trở lên, không chạy trên đuờng ray và thường được dùng để
- Chở người hoặc hàng hóa;
- Kéo các rơ moóc, sơmi rơ moóc;
- Thực hiện chức năng, công dụng đặc biệt.
Ô tô bao gồm cả các loại xe sau: các xe được nối với một đường dây dẫn điện như ô tô điện bánh lốp (trolley bus); các xe ba bánh có khối lượng bản thân lớn hơn 400kg.
b. Phương tiện vận tải
Phương tiện vận tải ô tô là tất cả các xe ô tô dùng để vận chuyển hàng hoá hoặc hành khách, trừ một số loại xe có công dụng đặc biệt như xe cứu hoả, cứu thương…
Các loại xe ô tô để chở hàng gọi là xe tải, các loại ô tô để chở khách gọi là xe khách. Để vận chuyển có hiệu quả đòi hỏi các loại xe phải phù hợp với loại hàng và yêu cầu ngày càng cao của hành khách, đáp ứng được các điều kiện khai thác. Hàng hoá, hành khách cũng như các điều kiện khai thác rất đa dạng và phức tạp nên vận tải ô tô cần phải có rất nhiều loại phương tiện để đáp ứng các đòi hỏi trên.
Ngày nay công nghiệp chế tạo ô tô đã chế tạo ra rất nhiều loại xe có tính năng kỹ thuật khác nhau để đáp ứng yêu cầu của vận tải. Việc phân loại phương tiện trong vận tải ô tô rất cần thiết, nó vừa thuận tiện cho người sử dụng vừa thuận tiện cho nhà chế tạo.
2. Phân loại
Căn cứ vào sự phân loại đang tồn tại trong vận tải ô tô, tất cả các loại ô tô tuỳ theo tải trọng trục của nó mà phân ra làm hai nhóm. Nhóm thứ nhất bao gồm tất cả các loại xe chạy trên hệ thống đường công cộng, từ đường đất cho đến đường mặt cứng hoàn thiện như bê tông nhựa, bê tông xi măng. Tất cả các loại xe trong nhóm này chủ yếu dùng trong vận tải ô tô công cộng có trọng tải từ rất nhỏ cho đến rất lớn. Tải trọng trục của nhóm này cũng ngày càng tăng tuỳ theo khả năng xây dựng sức chịu tải đường của mỗi nước. Nhóm thứ hai bao gồm những loại xe đặc biệt, do tải trọng trục của nó quá lớn vượt quá sức chịu tải của hệ thống đường công cộng nên chỉ được chạy trên các đường chuyên dụng. Có rất nhiều tiêu thức để phân loại phương tiện vận tải:
Hình 1. Các loại ô tô
a. Theo kết cấu của phương tiện vận tải
Theo kết cấu phương tiện vận tải được chia ra: Ô tô, đầu kéo, rơ moóc và sơmi rơ moóc.
Sơ đồ 1. Sơ đồ phân loại phương tiện vận tải ô tô
b. Theo trọng tải của xe ô tô
- Trọng tải rất nhỏ;
- Trọng tải nhỏ;
- Trọng tải trung bình;
- Trọng tải lớn;
- Trọng tải rất lớn.
Xe ô tô có trọng tải rất nhỏ và nhỏ được dùng nhiều trên mạng lưới giao thông của thành phố để vận chuyển hàng lẻ trong cự ly ngắn, đặc biệt thích hợp với nền sản xuất hàng hoá nhỏ hoặc phục vụ nhu cầu của cư dân đô thị, các loại xe này có thể vận chuyển nhanh chóng từ cửa đến cửa. Vì vậy ở các nước phát triển xe tải nhỏ chiếm số lượng rất lớn trong tổng số xe của mỗi nước đặc biệt là số lượng xe con để phục vụ nhu cầu đi lại của người dân.
Xe ô tô có trọng tải trung bình và lớn dùng để vận chuyển hàng hoá có khối lượng lớn như sản phẩm công nghiệp, nguyên liệu sản xuất, vật liệu xây dựng… trong khoảng cách xa hơn.
Xe ô tô có trọng tải lớn và rất lớn chủ yếu là xe ben, ví dụ như các kiểu xe BELAZ do Nga chế tạo có trọng tải 25; 40 tấn… các xe có trọng tải lớn thường hoạt động trong các tuyến chuyên dụng như chở đất đá từ các công trường khai thác mỏ ra các bãi thải tại các mỏ than. Các loại xe này có thể vận chuyển một khối lượng hàng hoá rất lớn đến hàng triệu tấn trong một năm.
c. Theo động cơ của phương tiện
Theo động cơ phân ra các loại sau đây:
– Xe ô tô sử dụng động cơ xăng: động cơ xăng được sử dụng nhiều nhất cho các loại xe con, xe khách, xe tải có trọng tải nhỏ và vừa. Động cơ xăng có ưu điểm là dễ chế tạo, sử dụng và bảo dưỡng sửa chữa đơn giản hơn, tự trọng nhỏ. Tuy nhiên nó cũng có một số nhược điểm như sử dụng loại nhiên liệu đắt tiền hơn, suất tiêu hao nhiên liệu lại lớn, công suất không lớn, gây ô nhiễm môi trường;
– Xe ô tô sử dụng động cơ diesel: động cơ điêden có ưu điểm là sử dụng loại nhiên liệu rẻ tiền hơn; suất tiêu hao nhiên liệu lại ít hơn động cơ xăng nên động cơ diesel có tính kinh tế nhiên liệu cao hơn. Động cơ diesel có công suất rất lớn nên các loại xe ô tô có trọng tải lớn đều phải sử dụng động cơ này. Tuy nhiên nó có nhược điểm là tự trọng lớn, bảo dưỡng sửa chữa phức tạp thường đòi hỏi công nhân bảo dưỡng sửa chữa có tay nghề cao, thiết bị hiện đại, trong khi làm việc tạo khí thải và tiếng ồn.
Tuy có một số nhược điểm nhưng hai loại xe xăng và xe diesel chiếm tuyệt đại bộ phận trong tổng số xe của tất cả các nước. Do số lượng xe ô tô trên toàn thế giới rất lớn nên gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, hiện nay các nhà khoa học, các nhà sản xuất đang tìm ra loại động cơ sạch để thay thế hai loại động cơ trên.
– Ô tô điện: thực chất là sử dụng các bình ắc quy nên công suất và bán kính hoạt động bị hạn chế. Tuy ô tô điện không gây ô nhiễm môi trường nhưng do những nhược điểm trên nên nó vẫn chưa có khả năng thay thế hai loại động cơ truyền thống;
– Ô tô sử dụng khí ga: hiện nay số lượng ô tô sử dụng khí ga đã hoạt động ở một số nơi, các loại ô tô vừa sử dụng khí ga vừa sử dụng loại nhiên liệu xăng hoặc diesel. Số lượng ô tô sử dụng khí ga chưa phổ biến do rất nhiều nguyên nhân do các trạm tiếp ga chưa được xây dựng và cung cấp rộng rãi, chi phí thêm cho động cơ khí ga làm tăng chi phí ban đầu… Động cơ khí ga có rất nhiều ưu thế: Khí ga rẻ tiền, tiêu hao nhiên liệu ít hơn, đặc biệt ít gây ô nhiễm môi trường hơn.
– Ô tô sử dụng các loại nhiên liệu khác như hyđrô, ethanol, động cơ sử dụng khí nitơ hóa lỏng, năng lượng mặt trời…
d. Theo khả năng thông qua chia ra hai loại
Xe có khả năng thông qua cao và xe có khả năng thông qua không cao. Xe có khả năng thông qua là các loại xe thông dụng chạy trên đường công cộng; xe có khả năng thông qua cao là các loại xe có kết cấu đặc biệt để tăng khả năng thông qua khi chạy trên các đường đặc biệt xấu kể cả những nơi không có đường. Các loại xe có khả năng thông qua cao thường có nhiều cầu chủ động, mặt lốp thường có rãnh sâu, có thể tự động bơm hoặc xả hơi lốp, có tời kéo. Các xe có khả năng thông qua cao thường có công suất lớn hơn, tiêu hao nhiên liệu nhiều hơn nên trong vận tải công cộng không sử dụng loại xe có khả năng thông qua cao. Các loại xe có khả năng thông qua cao thường được đặc trưng bởi số lượng cầu chủ động.
e. Theo số cầu chủ động:
Bao gồm xe 1 cầu chủ động và nhiều cầu chủ động. Số lượng cầu chủ động của ô tô đánh giá khả năng thông qua của ô tô.
