Chúng ta quan niệm sức khỏe của con người là trạng thái thoải mái về cơ thể, tâm lý và xã hội.Vệ sinh tâm lý là hệ thống các biện pháp nhằm củng cố và tăng cường trước hết la sức khỏe tâm lý và sau đó là sức khỏe thể chất của con người.
Nhiệm vụ của vệ sinh tâm lý là:
- Tạo điều kiện cho con người phát triển nhân cách khỏe mạnh, hài hòa.
- Phát triển khả năng lao động, ngăn ngừa sự mệt mỏi quá sức và các tác động của stress.
- Giáo dục mối quan hệ phù hợp giữa ý chí và tình cảm…
- Hướng dẫn những thói quen có ích, ngăn ngừa những thói quen xấu.
Nội dung của vệ sinh tâm lý rất phong phú và phức tạp. Những nội dung này gắn liền với từng lĩnh vực hoạt động, từng giai đoạn trưởng thành, từng hoàn cảnh , điều kiện sống cụ thể của mỗi người. Nội dung của vệ sinh tâm lý liên quan chặt chẽ với những vấn đề vệ sinh khác như vệ sinh lao động, vệ sinh lao động, vệ sinh môi trường và nhất là vấn đề phòng và chữa bệnh cho con người.Sau đây chúng ta đề cập đến một số nội dung vệ sinh tâm lý cụ thể:
1. Vệ sinh tâm lý lứa tuổi
1.1. Vệ sinh tâm lý tuổi nhỏ
Sự quan tâm đến sức khỏe tâm lý của trẻ phải được bắt đầu ngay từ khi người mẹ mang thai. Trạng thái tâm lý của mẹ có ảnh hươníg nhất định đến thai nhi, nhất là ở những tháng cuối. Do đó, lúc mang thai, người mẹ không những tránh những công việc nặng nhọc về thể lực, mà còn phải tránh cả những gánh nặng vè tâm lý, những tác động stress bệnh lý cấp tính hoặc kéo dài.
Khi mới ra đời, tuy về mặt sinh học, đứa trẻ đã là một cơ thể con người, song về mặt tâm lý, nhân cách của nó, đây mới là giai đoạn đầu của quá trình hình thành và hoàn thiện. Nhờ có những tiến bộ của khoa học, đời sống, xã hội mà ngày nay, nhiều bà mẹ đã biết cách nuôi dưỡng và giáo dục con cái, biết tạo ra môi trường thuận lợi cho sự phát triển nhân cách của trẻ. Trong giai đoạn phát triển này của trẻ, những biện pháp vệ sinh tâm lý đan xen và liên hệ chặt chẽ với các biện pháp giáo dục khoa học.
Cần hết sức tránh tạo ra những thói quen xấu cho trẻ. Những nhu cầu thiết yếu của trẻ cần cố gắng đáp ứng đầy đủ, kịp thời, còn những nhu cầu khác, cần đáp ứng có chọn lọc và không nên gây cho trẻ thói quen đòi gì được nấy. Cần dần dần hình thành thói quen tự lập cho trẻ.
Đặc biệt, không nên dùng những hình phạt nặng nề đối với trẻ, kể cả những hình phạt về tâm lý. Vì những hình phạt này nhiều khi để lại những hậu quả xấu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến phát triển nhân cách của trẻ. Đôi khi những hình phạt này trở thành nguyên nhân của những bệnh rối loạn tâm căn sau sang chấn hoặc bệnh thái nhân cách của trẻ.
1.2. Vệ sinh tâm lý tuổi thiếu niên
Ở lứa tuổi này, nhân cách của trẻ được phát triển một cách mạnh mẽ,tự ý thức đã bắt đầu hình thành các quan niệm về cuộc sống rõ ràng hơn và các quan hệ xã hội bước đầu được mở rộng..
Hoạt động chủ đạo của trẻ lúc này là học tập. Các biện pháp vệ sinh tâm lý được đan xen với hoạt động học tập và tổ chức học tậpû cho trẻ. Cần tránh tạo ra gánh nặng trí tuệ và tránh thúc ép các em học quá sức cả về văn hóa, thể thao, âm nhạc, hội họa…
Ở cuối lứa tuổi này,trẻ dễ có những khủng hoảng tâm lý đi kèm với những biến đổi mạnh mẽ về sinh lý. đối với trẻ em gái nếu không chuẩn bị chu đáo về tâm lý cho lần kinh nguyệt đầu tiên, các em dễ bị những mặc cảm nặng nề, ở trẻ em trai, sự phát triển tâm lý giới tính cũng chuyển sang thời kỳ mới.
Các biện pháp vệ sinh tâm lý đối với lứa tuổi này gắn liền với công tác giáo dục của nhà trường, gia đình và xã hội.
1.3. Vệ sinh tâm lý lứa tuổi thanh niên và trưởng thành
Lứa tuổi thanh niên được đánh dấu bằng sự trưởng thành về tất cả các mặt của con người. Về mặt xã hội, họ đã là một thành viên chính thức, tham gia tích cực vào các lĩnh vực hoạt động khác nhau của xã hội. Họ được công nhận là công dân và vì thế họ dần dần có định hình về ý thức cũng như các quan niệm xã hội…
Ở giai đoạn trưởng thành, con người phát triển và hoàn thiện hơn các nhân tố tâm lý và cơ thể của mình. Đối với hai giai đoạn phát triển ( tuổi thanh niên và tuổi trưởng thành), vệ sinh tâm lý gắn liền với từng loại hình hoạt động cụ thể mà các nhân tham gia như hoạt động lao động, học tập, sinh hoạt, vui chơi..
1.4. Vệ sinh tâm lý người cao tuổi
Những người cao tuổi có những thay đổi lớn về mặt sinh học và xã hội. Sức khỏe của họ giảm, các hệ thống tuần hoàn, hô hấp , miễn dịch, nôi tiết…thay đổi theo chiều hướng suy giảm dần. Về mặt xã hội, việc nghỉ ngơi theo luật định đã kéo theo những thay đổi các quan hệ xã hội của họ. Những mối quan hệ công tác nơi công sở trước đây chiếm tỷ trọng lớn, bây giờ chuyển sang mối quan hệ bạn bè thời thơ ấu,thuở học sinh, đồng hương..và quan hệ gia đình, họ hàng.
Những thay đổi về sinh học, về xã hội đã để lại những dấu ấn đậm nét trên những biêïn đổi về tâm lý. Họ có trạng thái thiếu cân bằng trong hoạt động, có mặc cảm bị bỏ rơi, là người thừa, là gánh nặng của gia đình, xã hội…Cũng có người đòi hỏi sự đền bù của xã hội, đề cao công lao của mình.
Sự quan tâm chăm sóc chu đáo của gia đình, xã hội, đặc biệt là sự chăm sóc y tế và đảm bảo các chế độ xã hội..có một ý nghĩa về sinh tâm lý rát to lớn đối với người cao tuổi.
2. Vệ sinh tâm lý lao động
Vấn đề vệ sinh tâm lý lao động bao gồm vệ sinh tâm lý lao động nói chung và vệ sinh tâm lý trong từng vực lao động cụ thể .
Điều quan trọng đầu tiên của vệ sinh tâm lý lao động là nghề nghiệp phải phù hợp với năng lực và hứng thú của cá nhân. Có như vậy thì năng suất lao động mới cao, người lao động mới làm việc một cách sáng tạo và mới đảm bảo cho họ duy trì được sức khỏe tâm lý. Rõ ràng là công tác hướng nghiệp cho thanh niên, học sinh không chỉ có lợi ích về mặt kinh tế mà còn mang ý nghĩa thiết thực về mặt vệ sinh tâm lý.
Bất kỳ một dạng lao động cụ thể nào cũng phải tuân theo những nguyên tắc, những chế độ, kỷ luật nhất định. Kỷ luật lao động phải được người lao động ý thức một cách đầy đủ và trở thành nhu cầu thiết yếu bên trong của hoạt động lao động. Kỷ luật và quy trình lao động hợp lý không những là cơ sở để nâng cao năng suất lao động, mà còn tạo ra khả năng tự điều chỉnh, thích ứng đối với hoàn cảnh và ngăn chặn những stress tâm lý không đáng có của người lao động.
Những hoạt động lao động đơn điệu, như lao đông theo dây chuyền, đã gây ra một sự mệt mỏi và căng thẳng tâm lý đáng kể. Đối với những loại lao động này, nên cố gắng bố trí, sắp xếp cho người lao động có thể thực hiện các thao tác với những nhịp điệu và tính chất khác nhau, để tránh sự đơn điệu.
Cần thực hiện nghiêm túc các quy định về tiêu chuẩn vệ sinh lao động như tiếng ồn, ánh sáng, nhiệt độ…nơi làm việc và các chế độ bảo hộ lao động.
Trong bất kỳ loại lao động nào cũng đều có nhu cầu giao tiếp. Đây cũng là nhu cầu phát triển, hoàn thiện nhân cách nghề nghiệp của người lao động. Việc xây dựng một tập thể lao động đoàn kết, tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau để hoàn thành nghĩa vụ và chức trách lao động
của từng người, không những có lợi về mặt vệ sinh tâm lý mà còn có lợi về mặt sản xuất.
3. Vệ sinh tâm lý trong sinh hoạt
Các biện pháp vệ sinh tâm lý ở đây nhằm đảm bảo một môi trường lành mạnh cho sự phát triển tâm lý nhân cách của mỗi cá nhân.
Trong cuộc sống hàng ngày, mỗi cá nhân một mặt phải tôn trọng những nguyên tắc giao tiếp, ứng xử chung với xung quanh, phù hợp với chuẩn mực, đạo đức, văn hóa, xã hội, mặt khác phải tôn trọng sở thích, hứng thú…của các cá nhân khác. Trong thực tế lâm sàng, chúng ta có thể gặp nhiều những bệnh nhân rối loạn thần kinh, tâm thần, thậm chí cả những bệnh thực thể, bắt đầu từ những xung đột, va chạm thường xuyên trong cuộc sống hàng ngày. Một khía cạnh đang nổi lên trong vệ sinh tâm lý sinh hoạt là vấn đề tổ chức vui chơi, giải trí. Cần phải tổ chức chặt chẽ, lành mạnh các hoạt động thể thao, văn nghệ, hội hè. Cần phải tránh những sách báo, trang ảnh, phim video có nội dung kích động bạo lực hoặc tình dục. Cần xây dựng phong trào mọi người thực hiện chương trình phòng tránh các tệ nạn nghiện ma túy, mại dâm, cờ bạc..
4. Vệ sinh tâm lý gia đình và đời sống tình dục
Vệ sinh tâm lý gia đình là nhằm tạo nên một môi trường tâm lý thuận lợi cho sự phát triển nhân cách hài hòa của các thành viên trong gia đình, nhất là cho con trẻ. Vấn đề vệ sinh tâm lý ở đây bao hàm cả vấn đề mọi người trong gia đình quan tâm, chăm sóc lẫn nhau và vấn đề gia đình làm công tác giáo dục con cái.
Vệ sinh tâm lý trong đời sống tình dục là một vấn đề rất tế nhị, song là vấn đề thực sự rất cần thiết . Phần lớn những cuộc ly hôn, những trục trặc trong gia đình là do cuộc sống tình dục không hòa hợp. Vệ sinh tâm lý trong lình vực này tạo ra một sức khỏe tâm lý, thể chất cho cả vợ lẫn chồng, tạo ra không khí tâm lý hòa hợp, hiểu biết lẫn nhau trong tình cảm cao đẹp giữa con người với con người.
(Tài liệu tham khảo: Giáo trình tâm lý học y học)
