Sao chổi (Comet) là thiên thể bí ẩn lớn của hệ mặt trời. Trong nhiều thế kỷ, người ta xem chúng như những điềm báo xấu xa, xuất hiện rồi biến mất. Chúng mang lại cảm giác ma quái, thậm chí đáng sợ. Nhưng, khi quá trình học tập khoa học tiếp thu khỏi sự mê tín và sợ hãi, mọi người đã biết được sao chổi thực sự là gì: những khối băng, bụi và đá. Một số không bao giờ đến gần Mặt trời, nhưng những người khác thì có, và đó là những thứ chúng ta nhìn thấy trên bầu trời đêm.
Sao chổi P1 / McNaught, chụp từ Siding Spring, Australia năm 2007. SOERFM / Wikimedia Commons CC BY-SA 3.0
Sao chổi là gì?
Sao chổi là phần còn sót lại đóng băng từ quá trình hình thành hệ mặt trời bao gồm bụi, đá và băng. Chúng chạy dài từ một vài dặm đến hàng chục dặm rộng, nhưng khi chúng quay quanh gần hơn với mặt trời, chúng nóng lên và phát tán đi nhiều khí và bụi thành một đầu phát sáng (có thể lớn hơn một hành tinh). Đây hình thức vật chất thành một cái đuôi trải dài hàng triệu dặm.
Sao chổi là những quả cầu tuyết vũ trụ gồm khí đông lạnh, đá và bụi quay quanh Mặt trời. Khi bị đóng băng, chúng có kích thước bằng một thị trấn nhỏ. Khi quỹ đạo của sao chổi đưa nó đến gần Mặt trời, nó nóng lên và phun ra bụi và khí thành một đầu phát sáng khổng lồ lớn hơn hầu hết các hành tinh. Bụi và khí hình thành một cái đuôi trải dài xa Mặt Trời đối với hàng triệu dặm. Có khả năng có hàng tỷ sao chổi quay quanh Mặt trời của chúng ta trong Vành đai Kuiper và có ở Đám mây Oort ở xa hơn.
Sự sưởi ấm bằng năng lượng mặt trời và hoạt động của gió mặt trời làm thay đổi diện mạo của một sao chổi đáng kể, đó là lý do tại sao chúng rất hấp dẫn để quan sát. Tuy nhiên, các nhà khoa học hành tinh cũng coi trọng sao chổi vì chúng đại diện cho một phần hấp dẫn về nguồn gốc và sự tiến hóa của hệ mặt trời của chúng ta. Chúng có từ những kỷ nguyên sớm nhất trong lịch sử của Mặt trời và các hành tinh, do đó chứa một số vật liệu lâu đời nhất trong hệ Mặt trời.
Sao chổi trong Lịch sử và Khám phá
Trong lịch sử, sao chổi được gọi là “quả cầu tuyết bẩn” vì chúng là những khối băng lớn trộn lẫn với bụi và các hạt đá. Điều thú vị là chỉ trong khoảng hơn trăm năm trở lại đây, ý tưởng về sao chổi là vật thể băng giá cuối cùng đã được chứng minh là đúng. Trong thời gian gần đây, các nhà thiên văn học đã xem các sao chổi từ Trái đất, cũng như từ các tàu vũ trụ. Vài năm trước, một sứ mệnh mang tên Rosetta đã thực sự quay quanh sao chổi 67P / Churyumov-Gerasimenko và hạ cánh một tàu thăm dò trên bề mặt băng giá của nó.
Nguồn gốc của sao chổi
Sao chổi đến từ những vùng xa xôi của hệ mặt trời, có nguồn gốc ở những nơi gọi là vành đai Kuiper (kéo dài ra từ quỹ đạo của sao Hải Vương và đám mây Oört tạo thành phần ngoài cùng của hệ mặt trời. Quỹ đạo của sao chổi có hình elip cao, với một trọng tâm là Mặt trời và đầu kia tại một điểm đôi khi vượt xa quỹ đạo của Sao Thiên Vương hoặc Sao Hải Vương. Đôi khi quỹ đạo của sao chổi sẽ đưa nó trực tiếp va chạm với một trong những thiên thể khác trong hệ Mặt Trời của chúng ta, bao gồm cả Mặt Trời. Lực hấp dẫn của các hành tinh khác nhau và Mặt trời cũng định hình quỹ đạo của chúng, làm cho các vụ va chạm như vậy dễ xảy ra hơn khi sao chổi thực hiện nhiều chuyến đi xung quanh Mặt trời hơn.
Hạt nhân sao chổi
Phần chính của sao chổi được gọi là hạt nhân. Nó là hỗn hợp của chủ yếu là băng, đá vụn, bụi và các khí đông lạnh khác. Đá thường là nước và carbon dioxide đông lạnh (đá khô). Hạt nhân rất khó nhận ra khi sao chổi ở gần Mặt trời nhất vì nó được bao quanh bởi một đám mây băng và các hạt bụi được gọi là hôn mê. Trong không gian sâu, hạt nhân “trần trụi” chỉ phản xạ một phần nhỏ bức xạ của Mặt trời, khiến nó gần như vô hình trước các máy dò. Hạt nhân sao chổi khác nhau về kích thước từ khoảng 100 mét đến hơn 50 km (31 dặm).
Có một số bằng chứng cho thấy sao chổi có thể đã cung cấp nước cho Trái đất và các hành tinh khác từ rất sớm trong lịch sử của hệ mặt trời. Sứ mệnh Rosetta đã đo loại nước được tìm thấy trên Sao chổi 67 / Churyumov-Gerasimenko, và phát hiện ra rằng nước của nó không hoàn toàn giống với nước của Trái đất. Tuy nhiên, nghiên cứu thêm về các sao chổi khác là cần thiết để chứng minh hoặc bác bỏ lượng nước sao chổi có thể đã cung cấp cho các hành tinh.
Đầu sao chổi và đuôi sao chổi
Khi sao chổi đến gần Mặt trời, bức xạ bắt đầu làm bốc hơi các chất khí và băng đóng băng của chúng, tạo ra một đám mây sáng xung quanh vật thể. Được biết đến với cái tên chính thức là đầu sao chổi (coma), đám mây này có thể kéo dài hàng nghìn km. Khi chúng ta quan sát sao chổi từ Trái đất, trạng thái coma (thăng hoa) này thường được chúng ta xem là “phần đầu” của sao chổi.
Phần đặc biệt khác của sao chổi là khu vực đuôi. Áp suất bức xạ từ Mặt trời đẩy vật chất ra khỏi sao chổi, tạo thành hai cái đuôi. Đuôi thứ nhất là đuôi bụi, còn đuôi thứ hai là đuôi khí (đuôi plasma) – được tạo thành từ khí đã bốc hơi khỏi hạt nhân và được cung cấp năng lượng do tương tác với gió mặt trời. Bụi từ đuôi bị bỏ lại như một dòng vụn bánh mì, cho thấy con đường mà sao chổi đã đi qua hệ mặt trời. Đuôi khí rất khó nhìn thấy bằng mắt thường, nhưng một bức ảnh chụp nó cho thấy nó phát sáng với màu xanh lam rực rỡ. Nó hướng trực tiếp ra xa Mặt trời và chịu ảnh hưởng của gió Mặt trời. Nó thường kéo dài trên một khoảng cách bằng của Mặt trời đến Trái đất.
Sao chổi ngắn hạn và vành đai Kuiper
Các loại sao chổi cho chúng ta biết nguồn gốc của chúng trong hệ mặt trời. Đầu tiên là những sao chổi có chu kỳ ngắn – sao chổi ngắn hạn. Chúng quay quanh Mặt trời sau mỗi 200 năm hoặc ít hơn. Nhiều sao chổi loại này có nguồn gốc từ Vành đai Kuiper.
Sao chổi dài hạn và Đám mây Oort
Một số sao chổi phải mất hơn 200 năm mới quay quanh Mặt trời một lần. Những người khác có thể mất hàng nghìn hoặc thậm chí hàng triệu năm. Những cái có thời gian dài đến từ đám mây Oort. Nó kéo dài hơn 75.000 đơn vị thiên văn ra khỏi Mặt trời và chứa hàng triệu sao chổi. ( Thuật ngữ “đơn vị thiên văn” là một phép đo, tương đương với khoảng cách giữa Trái đất và Mặt trời.) Đôi khi một sao chổi trong thời gian dài sẽ tiến về phía Mặt trời và bay vào không gian, không bao giờ được nhìn thấy nữa. Những người khác bị cuốn vào một quỹ đạo đều đặn khiến họ quay trở lại nhiều lần.
Mưa sao chổi và mưa sao băng
Một số sao chổi sẽ vượt qua quỹ đạo mà Trái đất quay quanh Mặt trời. Khi điều này xảy ra sẽ để lại một vệt bụi. Khi Trái đất đi ngang qua vệt bụi này, các hạt nhỏ sẽ xâm nhập vào bầu khí quyển của chúng ta. Chúng nhanh chóng bắt đầu phát sáng khi chúng nóng lên trong quá trình rơi xuống Trái đất và tạo ra một vệt sáng trên bầu trời. Khi một số lượng lớn các hạt từ một dòng sao chổi gặp Trái đất, chúng ta sẽ trải qua một trận mưa sao băng. Vì đuôi sao chổi bị bỏ lại ở các vị trí cụ thể dọc theo đường đi của Trái đất, nên các trận mưa sao băng có thể được dự đoán với độ chính xác cao.
Bài học rút ra chính
- Sao chổi là những khối băng, bụi và đá bắt nguồn từ bên ngoài hệ mặt trời. Một số quay quanh Mặt trời, một số khác không bao giờ đến gần hơn quỹ đạo của Sao Mộc.
- Sứ mệnh Rosetta đã đến thăm một sao chổi có tên là 67P / Churyumov-Gerasimenko. Nó xác nhận sự tồn tại của nước và các loại đá khác trên sao chổi.
- Quỹ đạo của sao chổi được gọi là ‘chu kỳ’ của nó.
- Các nhà thiên văn nghiệp dư và chuyên nghiệp đều có thể quan sát được sao chổi.
Nguồn tham khảo:
