Nguồn gốc, lịch sử phát triển của môn Cờ Vua ở Việt Nam và thế giới.
1. Nguồn gốc của môn Cờ Vua
Cờ Vua xuất hiện ở Ấn Độ vào thế kỷ thứ VI sau Công nguyên. Cho đến ngày nay, người ta vẫn không biết chính xác ngày tháng nào và ai là người khởi xướng ra trò chơi này, chỉ biết rằng đây là một trò chơi phức tạp về đủ mọi phương diện: Bàn cờ, hình thức quân, nhất là luật chơi, phong cách, đường lối, chiến thuật và chiến lược. Do vậy, Cờ Vua không phải là sản phẩm của một người nào mà là một trò chơi trí tuệ của cả một tập thể của các dân tộc Phương Đông. Trải qua nhiều thế hệ, trò chơi này đã phát triển thành môn thể thao cuốn hút hàng triệu triệu người tham gia tập luyện và thi đấu như ngày nay. Có thể nói rằng, Cờ Vua xuất hiện là do nhu cầu của đời sống loài người nhằm phát triển trí tuệ, luyện cách suy nghĩ, cách tính toán và là sự đấu tranh với nhau về mặt lí trí mà bắt đầu cuộc đấu này với nhiều điều kiện như nhau, không có yếu tố ngẫu nhiên, trong đó ai là người thông minh hơn sẽ thắng cuộc.
Ở Ấn Độ người ta gọi trò chơi này là “Chatugara” có nghĩa là “04 thành viên” phù hợp với bốn loại binh chủng của quân đội thời bấy giờ đó là: Chiến xa, tượng xa, kị binh và lục quân. Như vậy có thể cho rằng, Cờ Vua ra đời cùng với sự hình thành và phát triển của nghệ thuật quân sự; nghệ thuật: “Bài binh bố trận” và “Điều binh khiển tướng”.
2. Lịch sử phát triển Cờ Vua trên thế giới
Từ Ấn Độ trò chơi này được chuyển sang Trung Á, ở Ả rập, nó được mang tên là “Satơrăng”, sau đó Satơrăng theo những cuộc chiến tranh buôn bán du nhập vào Tây Ban Nha, Italia rồi lan rộng ra khắp châu Âu.
Ở Châu Âu, SaTơRăng được mang tên mới ở mỗi nước như: Schanh (Đức); Szchung (Ba Lan), Chess (Anh), E chess (Pháp)…
Vào cuối thế kỷ thứ XV đến đầu thế kỉ XVI, luật chơi Cờ Vua bắt đầu được hình thành. Đến thế kỷ XVI-XVII các trường phái cờ bắt đầu xuất hiện với tư tưởng chủ đạo là Phối hợp chiến thuật (Tạo ra tính năng động của các quân cờ, những đòn phối hợp đẹp mắt, nhiều nước đi mang lại hiệu quả bất ngờ, tạo ra những tình thế chiếu hết sức chớp nhoáng…).
Sang thế kỷ thứ XVIII, Cờ Vua đi sâu vào Châu Âu, khi đó Paris trở thành trung tâm Cờ Vua. Vào thời kì này A.Philiđô (1726 -1795) VĐV Cờ Vua người Pháp đã đưa ra công chúng một lối chơi mới. Lối chơi thế trận liên hoàn (Nói đến cách chơi bằng các Tốt, chúng là linh hồn của ván cờ, chí có chúng mới tạo ra thế trận công hay phòng thủ, cách bố trí của chúng sẽ quyết định số phận của ván cờ .)
Cũng trong thời kì này, nổi lên các quán quân thành nôđôma (Italia) Đenriô, Posiani đưa ra lối chơi thoáng và phối hợp, đó là vũ khí chính của cuộc đấu. Những nhà chơi cờ lỗi lạc thành Nôđôma đi đến kết luận: “Thành công của ván cờ không chỉ phụ thuộc vào tấn công và nghị lực mà còn phụ thuộc vào giai đoạn tàn cuộc. Ai là người biết chơi khôn ngoan hơn thì sẽ thắng cuộc”.
Thế kỷ thứ XIX là sự kết hợp hài hoà giữa lối chơi phối hợp chiến thuật và lối chơi thế trận liên hoàn do các VĐV nổi tiếng như: Vimhem Xtâynic, Alecxanđơ Pêtơrốp, Mikhain Trigôrin… đưa ra, và đây cũng chính là những trường phái mạnh của Cờ Vua hiện đại. Trong thời kì này Philip Xtamma đã đi vào lịch sử môn cờ vua vì là người có công nghiên cứu để hoàn thiện các kí hiệu trên bàn cờ (Hàng, ô, cột)
Năm 1883, một thợ đồng hồ người Anh tên là Uyxơn đã sáng chế ra đồng hồ chuyên dụng trong thi đấu cờ vua.
Năm 1886, giải vô địch cờ vua thế giới lần đầu tiên được tổ chức, tới năm 1927 giải vô địch dành cho nữ mới được tổ chức
Năm 1924, Liên đoàn Cờ Vua thế giới được thành lập tại Paris Pháp (Féderation Internationale Des Echess – Viết tắt là FIDE).
3. Lịch sử phát triển Cờ Vua ở Việt Nam
Tổ chức tiền thân của Liên đoàn cờ Việt nam là Hội cờ tướng Việt nam, được thành lập ngày 14/02/1965 tại Nhà khai trí kiến thức, do bác sĩ Lê Đình Thám làm Hội trưởng.
Tháng 8/1976, Việt Nam nhận được thư mời tham dự cuộc thi đấu Cờ Vua do Liên đoàn cờ các nước Ả rập tổ chức với tư cách là quan sát viên.
Năm 1978, Tổng cục TDTT đã ra chỉ thị số 73/CT để hướng dẫn phong trào cờ vua rộng rãi trong mọi tầng lớp nhân dân, nhất là đối với thanh thiếu niên, học sinh.
Ngày 05/08/1980, Bộ Giáo dục và đào tạo đã ra văn bản số 1787/TDQS về việc chính thức đưa cờ Vua vào giảng dạy trong các trường Cao đẳng, Đại học sư phạm và trường Đại học TDTT trên phạm vi toàn quốc.
Ngày 15/12/1980, Hội cờ được thành lập lại, lấy tên là Hội cờ Việt nam do ông Hồ Trúc, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo làm Hội trưởng; Từ đó cờ vua Việt Nam bước đầu phát triển sâu rộng ở mọi đối tượng trong xã hội.
Tháng 10/1984, Hội cờ Việt Nam chính thức là thành viên của Liên đoàn cờ Vua Châu Á; năm 1988, Việt Nam chính thức được công nhận là thành viên của Liên đoàn Cờ Vua thế giới (FIDE). Cuối năm 1991, Hội cờ tổ chức Đại hội toàn quốc lần thứ hai và đổi tên thành liên đoàn cờ Việt Nam, do ông Nguyễn Hữu Thọ, tổng biên tập báo Nhân dân làm Chủ tịch.
Hàng năm, giải Cờ vua cho các đối tượng được tổ chức rộng rãi với các giải đỉnh cao, giải các đấu thủ mạnh, giải cờ vua trẻ, giải cờ vua cho HSSV, giải Hội khoẻ phù đổng. Ngoài các giải trong nước, đội tuyển cờ vua Quốc gia với các lứa tuổi đã được hình thành thông qua các giải Toàn quốc, các đội tuyển đó thường xuyên tham dự các giải thi đấu Quốc tế và đã thu được không ít những thành công. Hiện nay Cờ Vua Việt nam có rất nhiều VĐV giỏi như: ĐKTQT Nguyễn Ngọc Trường Sơn, Lê Quang Liêm…
* Kỷ lục của cờ vua Việt Nam:
- Đào Thiên Hải: là đại kiện tướng đầu tiên của Việt Nam và là kì thủ Việt Nam đầu tiên vô địch một giải thế giới (giải trẻ U16 thế giới).
- Nguyễn Ngọc Trường Sơn: (sinh 28 tháng 2 năm 1990) hiện đang sống ở thành phố Rạch Giá, Kiên Giang là một đại kiện tướng cờ vua hàng đầu của Việt Nam. Theo xếp hạng hiện tại của FIDE, anh là kì thủ số 2 của Việt Nam. Năm 2000 giành được huy chương vàng vô địch cờ vua thế giới lứa tuổi không quá 10 tại Tây Ban Nha. Năm 2004, Sơn trở thành đại kiện tướng cờ vua khi mới 14 tuổi 10 tháng và là một trong số ít các kì thủ đạt được danh hiệu đại kiện tướng khi chưa tới 15 tuổi.
- Lê Quang Liêm: (sinh ngày 13 tháng 3 năm 1991) Trong bảng xếp hạng hiện tại của FIDE, Liêm là kỳ thủ có hệ số Elo cao nhất Việt Anh là nhà đương kim vô địch thế giới nội dung cờ chớp. Anh đoạt ngôi quán quân giải vô địch cờ vua thế giới lứa tuổi dưới 14 vào năm 2005, 2 lần huy chương bạc giải cờ vua trẻ thế giới lứa tuổi 10 và 12 (năm 2001 và 2003), huy chương vàng giải vô địch cờ vua châu Á lứa tuổi dưới 16 năm 2006. Ngoài ra, Lê Quang Liêm còn đoạt một số huy chương vàng ở cấp khu vực Đông Nam Á. Sau thành tích thi đấu xuất sắc tại giải Olympiad cờ vua thế giới năm 2006 tổ chức tại Ý thắng 5 đại kiện tướng quốc tế, hòa 3 đại kiện tướng quốc tế khác, Liêm được đặc cách phong lên đại kiện tướng quốc tế.
- Nguyễn Anh Khôi (sinh 2002) là một vận đông viên cờ vua Việt Nam, vô địch thế giới lứa tuổi U10 (không quá 10 tuổi) năm 2012 với số điểm tuyệt đối 11 điểm / 11 ván.
- Nguyễn Lê Cẩm Hiền (sinh 2007) vô địch thế giới lứa tuổi U8 năm 2015, đã trở thành kỳ thủ thứ ba của Việt Nam sau Trường Sơn (năm 1999) và Nguyễn Anh Khôi (năm 2012, 2014) có được danh hiệu vô địch thế giới lứa tuổi trẻ.
