Chỉ số thông minh (IQ) là gì?

Chỉ số thông minh (IQ)

Trí thông minh được đo bằng hệ số IQ. IQ là ký hiệu lấy hai chữ cái đầu của từ tiếng Anh là “Intelligence Quotient”, thường dịch là thương số trí tuệ hay còn gọi là chỉ số thông minh. IQ theo quan niệm phổ thông, thường được mặc định song hành với khả năng tư duy. IQ đo lường khả năng trí lực, năng lực học hỏi, khả năng hiểu và xử lý tình huống, năng lực suy nghĩ logic, phản biện, sự nhạy bén trong suy nghĩ… Thuật ngữ này được W. Terman đưa ra lần đầu tiên vào năm 1912. Từ lúc bắt đầu hình thành, khái niệm IQ đã “thống trị” khá lâu trong quan niệm về thước đo phẩm chất dẫn đến thành công của con người.

Việt Nam cũng có nhiều câu chuyện về người thông minh và có lẽ khái niệm IQ không hề xa lạ với nhiều người Việt Nam, đặc biệt là những người làm công tác y tế và giáo dục… Mấy năm gần đây, một số chương trình quảng cáo trên truyền hình về thực phẩm cũng thường nhắc đến chỉ số IQ, đến quan hệ giữa thông minh và trí não. Điểm cần nhấn mạnh trước tiên là chỉ số IQ không phải bất biến. Ngoài yếu tố dinh dưỡng hợp lý, tùy thuộc hoàn cảnh giáo dục, môi trường giao tiếp và môi trường văn hóa cộng với sự năng động của cá nhân, chỉ số IQ có thể thay đổi sau một thời gian.

Trong câu chuyện về Edison, chính phản ứng nhanh nhạy của Edison mới bộc lộ trí thông minh của ông. Vì vậy, quan niệm cần nắm rõ khi đo IQ chính là đo sức hiểu biết chứ không phải là đo vốn hiểu biết rộng hay hẹp. IQ có liên quan đến quá trình học tập, kết quả học tập, nhưng đo IQ phải hướng đến đo khả năng nhận thức (khả năng theo học, khả năng làm việc bằng trí não, khả năng trí nhớ). Điều này khác xa với các bài do thành quả học tập. Như vậy, một đứa trẻ nhỏ cũng có thể đạt IQ ngang với một học sinh lớn, học bậc trung học phổ thông. Tin tức sau đây cho thấy điều vừa nói:

Báo Thanh niên ngày 16/2/2005 đưa tin cậu bé Mikhail Ali mới 3 tuổi (đến từ Bramley, Leeds) đã vượt qua kỳ thi thẩm định chỉ số IQ tổ chức tại ĐH York, Anh quốc. Em đã thực hiện xong hàng loạt bài thi bao gồm toán, tranh ảnh, các câu hỏi khó về logic và dãy số do hiệp hội Mensa đưa ra, đạt 137 điểm và trở thành thành viên nhỏ tuổi nhất đỗ kỳ thi của tổ chức này. Em bé được xác định là có tài năng bẩm sinh, làm nhiều người ngạc nhiên, nhưng cũng vẫn còn là một cậu con trai bé bỏng, ăn nhiều và chơi với những đồ chơi hằng ngày.

Đến thời điểm hiện nay có thể tìm thấy nhiều cách tính IQ, nhưng cách tính phổ biến là theo công thức:

IQ = (MA : CA) * 100

Trong đó:

MA là tuổi trí tuệ = là điểm số thu được của bài trắc nghiệm

CA là tuổi thực của người được trắc nghiệm = độ tuổi tính bằng năm

Dưới đây là bảng giải thích ý nghĩa từng nhóm điểm IQ và biểu diễn bằng đồ thị (các vùng dưới đường cong bình thường tính trên dân số rất lớn):

Bảng giải thích ý nghĩa từng nhóm điểm IQ

Tuyến bình thường là đồ thị chỉ ra gần đúng có bao nhiêu phần trăm người trong dân số rơi vào mỗi hàng số IQ. Về mặt lý thuyết, nếu tất cả mọi người trên thế giới cùng làm một bài test, hầu hết sẽ có điểm nằm trong dãy “Trung bình”. Một phần nhỏ hơn trong dân số có điểm số nằm dưới hoặc phía trên trung bình. Các điểm số rất cao và rất bé là hiếm. Để phỏng định các tỷ lệ % này, xin dùng bảng Z đính kèm trong các sách thống kê.

Minh họa một số câu trắc nghiệm đo IQ

Để giúp các bạn có thể nắm được các ý tưởng và cách thức soạn các câu trắc nghiệm đo trí tuệ, hãy xem xét câu trắc nghiệm loại Đúng – Sai sau đây:

“Hai con gà và 4 con chó có tất cả 22 chân”  Θ Đúng Θ Sai

Câu hỏi không khó nhưng về khía cạnh trí tuệ, để xác định câu này là đúng hay sai, người trả lời cần sử dụng nhiều kỹ năng khác nhau:

1. Có kiến thức tổng quát về cơ thể các con gà và chó.
2. Hiểu các quy tắc số học để nhân 2 với 2, 4 với 4 và cộng 16 với
3. Hiểu về phương tiện đại số rằng một đơn vị “gà” bằng hai đơn vị “chân”, một đơn vị “chó” bằng bốn đơn vị “chân”.
4. Phải đối chiếu tổng các chân con vật với con số hai mươi hai, theo cách hợp logic.
5. Phải lưu giữ các tổng từng phần trong trí nhớ ngắn hạn để thuận tiện cho việc so sánh các tổng.
6. Sử dụng nhận thức bằng thị giác để có hình ảnh các con vật trong óc nhằm lượng giá dễ dàng hơn các thao tác tính toán số học.
7. Vốn từ vựng phải sử dụng để hiểu ý nghĩa các từ trong bài toán.
8. Nếu một số từ viết (hoặc đọc) sai chính tả, bài toán sẽ đổi khác so với bài toán đã cho, hoặc lỗi khi in ấn cũng làm sai lệch dữ kiện bài toán.
9. Cần sử dụng tất cả kỹ năng trên trong một khoảng thời gian rất ngắn và tốc độ tính toán cần phải đủ nhanh để cho ra một lời giải được xác định trong khoảng thời gian được phép.
10. Khả năng trực giác cần được sử dụng để cảm nhận chung về câu phát biểu. Trực giác này dùng để duyệt qua, xem xét sự chơi chữ, ý nghĩa kép trong ngữ cảnh, hay các khía cạnh bị làm sai lạc.

Bạn hãy thử hoàn thành 3 câu hỏi ngay dưới đây. Làm trong 60 giây

1. 2 con vịt và 2 con chó có tổng số chân là 14

Θ Đúng Θ  Sai

2. Một cái bánh có thể cắt thành hơn 7 miếng chỉ với 4 nhát cắt theo đường thẳng xuyên qua tâm cái bánh.

 Θ Đúng Θ Sai

3. Hai trong các số sau đây có tổng đến 1, 6, 3, 5, 11

Θ Đúng Θ Sai

Đáp án: Câu 1: Sai; Câu 2: Đúng; Câu 3: Sai

Dựa trên ý nghĩa vừa trình bày, mỗi câu trắc nghiệm IQ được soạn theo nhiều hình thức khác nhau phục vụ cho một ý đồ riêng, nhằm đo lường một cái gì đó của trí tuệ. Như đã trình bày trong phần lý luận trên, quan niệm trí thông minh là sự phối hợp của nhiều thành tố giúp cho việc xây dựng bài trắc nghiệm thành dễ dàng hơn. Các câu hỏi sẽ hướng vào đo lường các kỹ năng trong từng thành tố. Ví dụ:

• Ngôn ngữ
• Toán học
• Tri giác không gian
• Suy luận logic
• Nhận biết các mẫu
• Phân loại
• v.v…

Dưới dây là vài câu ví dụ:

Đo khả năng ngôn ngữ.

1. Tìm từ trái nghĩa:
   • Hán Việt: Ví dụ: “Thượng” → “Hạ”, “Nhập” → “Xuất”
   • Thuần Việt: Ví dụ: cho từ “Cứng”, trả lời “Mềm, “Ngày → “Đêm”, “Dài” → “Ngắn”

2. Phân tách từ kép Hán – Việt:

Ví dụ: Tiếp thị → tiếp cận thị trường; Quốc sách → chính sách quốc gia.

3. Đổi trật tự từ, lập câu mới:

Với 5 từ trong câu KHÔNG BẢO, SAO NÓ ĐẾN?, lập các câu mới:

• Sao không bảo nó đến?
• Bảo nó đến, không sao?
• Nó bảo, sao không đến?
• Nó đến, sao không bảo?

4. Ghép thêm từ đơn, tạo từ đôi có nghĩa:

Cho từ “Học”. Ghép được: Học hành, học thuật, học giả, học sinh.

Đo khả năng nhận ra các khuôn mẫu và trí thông minh toán học. Câu ví dụ 1. Con số nào sẽ đứng kế tiếp trong dãy số sau?

1, 4, 9, 16, 25

Nhận xét: Dãy số tăng theo cách + 3, + 5, + 7, + 9, + 11, nên đáp số = 36. Câu ví dụ 2. Con số nào sẽ đứng kế tiếp trong dãy số sau?

3, 5, 8, 13, 21.

Nhận xét: Vì trật tự các số trong dãy tuân theo quy tắc: số kế tiếp là tổng hai số đứng liền trứơc nó. Như 3 + 5 = 8, 5 + 8 = 13, 8 + 13 = 21. Suy ra đáp số là 34 (vì 13 + 21 = 34).

Đo khả năng xếp loại và trí thông minh toán học. Câu ví dụ: Con số nào không thuộc cùng nhóm?

Đáp án = 17 (vì là số lẻ duy nhất).

Kiểm tra trí thông minh toán học, logic và ngôn từ.

Câu ví dụ: Chữ cái trong ô cuối là gì ?

Đáp án = H

Lời giải: Chuyển đổi mỗi chữ cái thành con số ở vị trí tương đương với nó trong bảng cữ cái (tiếng Anh), ví dụ chữ C thành số 3. Sau đó, tại mỗi hàng, nhân hai số trong hai cột đầu để tính ra chữ cái tương ứng tại cột thứ ba.

Kiểm tra khả năng nhận ra mẫu hình (pattern) và khả năng về thị giác.

Câu ví dụ: Chọn một hình kế tiếp hợp lý từ trong 6 hình cho bên dưới.

Giải thích quy luật: Cả khối hình di chuyển theo chiều kim đồng hồ và hình vuông chuyển động ngược chiều kim đồng hồ trong khi tự xoay 45 độ quanh nó. Một nửa của đường thẳng di chuyển 90 độ theo chiều kim đồng hồ, trong khi nửa còn lại di chuyển 45 độ ngược chiều kim đồng hồ. Đáp án là hình E.

Đo năng lực tri giác không gian

Câu ví dụ: Hãy chọn miếng ghép bên phải lắp đúng vào hình bên trái:

Đáp án C

Kiểm tra khả năng phân loại và tri giác không gian.

Câu ví dụ: Hình nào khác với những hình còn lại? Đáp án = A