Xác định mẫu khảo sát & Phương pháp chọn mẫu

Tổng thể nghiên cứu là tập hợp các phần tử mà thực tế có thể nhận dạng và lấy mẫu. Mẫu nghiên cứu là một phần của tổng thể được lựa chọn để thu thập dữ liệu.

Đơn vị lấy mẫu là một hay một nhóm các phần tử để từ đó thực hiện việc lấy mẫu trong mỗi giai đoạn của quá trình chọn mẫu.

Phần tử là đơn vị mà nhà nghiên cứu cần quan sát và thu thập dữ liệu (cá nhân, hộ gia đình, tổ chức,…).

Khung mẫu là danh sách các đơn vị lấy mẫu có sẵn để phục vụ cho việc lấy mẫu.

Quy trình chọn mẫu

Bước 1. Định nghĩa tổng thể và phần tử.

Bước 2. Xác định khung lấy mẫu.

Bước 3. Xác định kích thước mẫu.

Bước 4. Xác định phương pháp chọn mẫu.

Bước 5. Tiến hành lấy mẫu theo phương pháp đã chọn.

Các phương pháp chọn mẫu cơ bản

Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản

Đây là phương pháp mà mỗi đối tượng trong tổng thể được gán một con số, sau đó các con số được lựa chọn một cách ngẫu nhiên. Thông thường các nhà nghiên cứu có thể dùng bảng ngẫu nhiên để chọn phần tử cho mẫu.

Ưu điểm: Đơn giản nếu có một khung mẫu đầy đủ.
Nhược điểm: Khó khả thi khi tổng thể lớn.

Ví dụ 1. Chọn 100 sinh viên trong 1000 sinh viên.

Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có hệ thống

Theo phương pháp này, toàn thể đối tượng trong tổng thể được liệt kê theo thứ tự định trước. Sau đó tùy vào quy mô mẫu và tổng thể mà quyết định khoảng cách các đối được được lựa chọn. Đây là phương pháp sử dụng phổ biến hơn phương pháp ngẫu nhiên đơn giản.

Ưu điểm: không cần khung mẫu hoàn chỉnh.
Nhược điểm: Mẫu sẽ bị lệch khi khung mẫu xếp theo chu kỳ và tần số bằng với bước nhảy.

Ví dụ 2. Dựa vào danh sách bầu cử tại một thành phố, ta có danh sách theo thứ tự vần của tên chủ hộ, bao gồm 240000 hộ. Ta muốn chọn ra một mẫu có 2000 hộ. Vậy khoảng cách chọn là: k= 240000/2000 = 120, có nghĩa là cứ cách 120 hộ thì ta chọn một hộ vào mẫu.

Phương pháp chọn mẫu phân tầng

Khi mẫu tương đối nhỏ, việc lựa chọn ngẫu nhiên theo hai phương pháp trên có thể dẫn tới một số đối tượng có tỷ lệ quá cao hoặc quá thấp trong mẫu. Phương pháp chọn mẫu phân tầng giúp giải quyết vấn đề này. Theo phương pháp này, các đối tượng được chia theo nhóm. Sau đó đối được được chọn ngẫu nhiên trong từng nhóm theo tỷ tệ tương ứng với tổng thể.

Phân tầng ngẫu nhiên theo tỷ lệ: Số phần tử trong mỗi tầng tỷ lệ với quy mô – của mỗi tầng trong tổng thể.
Phân tầng ngẫu nhiên không theo tỷ lệ: Sử dụng khi độ phân tán các phần tử trong mỗi tầng khác nhau đáng kể. Số phần tử trong mỗi tầng được chọn phụ thuộc vào độ phân tán của biến quan sát trong các tầng.

Ví dụ 3. Một tòa soạn báo muốn tiến hành nghiên cứu trên một mẫu 1000 doanh nghiệp trên cả nước về sự quan tâm của họ đối với tờ báo nhằm tiếp thị việc đưa thông tin quảng cáo trên báo. Tòa soạn có thể căn cứ vào các tiêu thức: vùng địa lý (miền Bắc, miền Trung, miền Nam); hình thức sở hữu (quốc doanh, ngoài quốc doanh, công ty 100% vốn nước ngoài,…) để quyết định cơ cấu của mẫu nghiên cứu.

Phương pháp chọn mẫu theo khu vực

Trong trường hợp mà các nhóm nghiên cứu không có khả năng di chuyển quá nhiều để phỏng vấn đối tượng, họ có thể áp dụng phương pháp chọn mẫu theo khu vực. Phương pháp này không lựa chọn các đối tượng mà lựa chọn một cách ngẫu nhiên khu vực, sau đó phỏng vấn toàn bộ đối tượng trong khu vực.

Ví dụ 4. Tổng thể chung là sinh viên của một trường đại học. Khi đó ta sẽ lập danh sách các lớp chứ không lập danh sách sinh viên, sau đó chọn ra các lớp để điều tra.

Phương pháp chọn mẫu thuận tiện

Nhà nghiên cứu có thể chọn những phần tử nào mà họ có thể tiếp cận được. Nói cách khác, hình thức chọn mẫu này dựa trên sự thuận tiện hay dựa trên tính dễ tiếp cận của đối tượng khảo sát.

Ví dụ 5. Chọn mẫu n = 100 doanh nghiệp bất động sản ở Thành Phố Hồ Chí Minh.

Bất kỳ doanh nghiệp nào ở Thành Phố Hồ Chí Minh thuộc bất động sản và đồng ý tham gia vào mẫu đều có thể được chọn.

Phương pháp chọn mẫu phán đoán

Phương pháp chọn mẫu theo phán đoán là phương pháp mà người phỏng vấn là người tự đưa ra phán đoán về đối tượng cần chọn vào mẫu. Như vậy tính đại diện của mẫu phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm và sự hiểu biết của người tổ chức việc điều tra và cả người đi thu thập dữ liệu.

Ví dụ 6. Nhân viên phỏng vấn được yêu cầu đến các trung tâm thương mại chọn các phụ nữ ăn mặc sang trọng để phỏng vấn. Như vậy không có tiêu chuẩn cụ thể “thế nào là sang trọng” mà hoàn toàn dựa vào phán đoán để chọn ra người cần phỏng vấn.

Phương pháp chọn mẫu theo lớp

Dựa vào một số thuộc tính kiểm soát xác định một số phần tử sao cho chúng đảm bảo tỷ lệ của tổng thể và các đặc trưng kiểm soát.
Sử dụng phổ biến nhất trong thực tiễn nghiên cứu.
Có thể dùng một hoặc nhiều thuộc tính kiểm soát như tuổi, giới tính, thu nhập, loại hình doanh nghiệp,…

Ví dụ 7. Chọn 200 hộ trong 1000 hộ ở các huyện như sau

Huyện	Số hộ trong mỗi lớp	Cỡ mẫu
A	250	50
B	150	30
C	400	80
D	200	40
Tổng	1000	200

Bảng: Thống kê lấy mẫu theo lớp.

Tính đại diện của mẫu

Quy mô mẫu

Quy mô mẫu càng lớn thì tính đại diện càng cao, nếu các điều kiện khác không đổi. Quy mô mẫu quá nhỏ thì không thể đại diện cho tổng thể. Trong nghiên cứu định lượng quy mô mẫu tối thiểu là 30 quan sát mới có thể áp dụng các công cụ thống kê suy diễn hay kiểm định. Quy mô mẫu cho các kiểm định thống kê hoặc hàm thống kê có nhiều biến số thường phải lớn hơn 100. Tuy nhiên, quy mô mẫu là điều kiện cần, không phải là điều kiện quyết định nhất tới tính đại diện của mẫu. Quy mô lấy mẫu nó phụ thuộc vào số lượng biến, nó phụ thuộc vào phương pháp phân tích,…

Quy trình và phương pháp chọn mẫu

Khi quy mô mẫu đã đảm bảo tương đối phù hợp với các phân tích thống kê (hơn 100 quan sát). Quy trình chọn mẫu trở thành yếu tố có tính chất quyết định tới đại diện cho mẫu. Trong điều kiện có thể, nhóm nghiên cứu nên áp dụng các phương pháp và quy trình chọn mẫu chuẩn mực ở trên.

Xác định cỡ mẫu

Một câu hỏi luôn đặt ra với nhà nghiên cứu là cần phải điều tra bao nhiêu đơn vị mẫu để nó đại diện và có thể suy rộng cho tổng thể, để phân tích có ý nghĩa và kết quả nghiên cứu có giá trị về mặt khoa học?
Một cách đơn giản và dễ nhất là dựa vào các nghiên cứu có cùng nội dung đã được thực hiện trước đó để lấy mẫu.
Có thể hỏi ý kiến các chuyên gia, những người có kinh nghiệm thực hiện các dự án điều tra khảo sát.
Có thể tính toán theo công thức tính mẫu.
Với trường hợp cỡ mẫu lớn và không biết tổng thể.

Trong đó:

n : là cỡ mẫu (quy mô mẫu),
C : Giá trị tới hạn tương ứng với độ tin cậy lựa chọn,
f : Tỷ lệ mẫu (là ước tính tỷ lệ % của tổng thể), thường là tỷ lệ ước tính là 50%,
ε : Sai số cho phép (±3%, ±4%, ±5%…).

Ví dụ 8. Tính cỡ mẫu của một cuộc bầu cử với độ tin cậy là 95%, sai số cho phép là 5%, tỷ lệ ước lượng là 0,5

Với độ tin cậy 95% thì giá trị tới hạn là C = 1,96 . Cỡ mẫu là